Ağız qoxusu (Halitosis)

Ağız qoxusu (Halitosis) nədir?

Halitosis (ağız qoxusu) ağız və ya burundan gələn nəfəsdə həm insanı, həm də ətrafındakıları narahat edən xoşagəlməz qoxudur.

Ağız qoxusu təkcə insanlar arası ünsiyyətə mənfi təsir etmir, həm də sosial təzyiq, psixososial stress və özünə inam problemlərinə də səbəb olur. Ağız qoxusu probleminə görə hətta sosial və fərdi təcrid müşahidə edilə bilər. Son illərdə ağız qoxusuna dair biliklər getdikcə artmış, tüpürcəkdə və nəfəsdə bakteriyalar tərəfindən əmələ gələn uçucu kükürd birləşmələrinin (UKB) birbaşa ölçülməsi işlənib hazırlanmış, qoxunun qaynaqları və səbəbləri daha aydın şəkildə aşkar edilmişdir.

Xəstələr ağız qoxusuna görə diş həkimlərinə müraciət edir və ağız müayinəsindən keçirlər. Diş çürüməsi və periodontal xəstəliklərdən sonra diş həkiminə müraciət etməyin ən çox görülən səbəbi ağız qoxusudur.

Ağız qoxusu hər kəsdə olurmu?

Ağız qoxusu cəmiyyətdə və hər yaşda tez-tez rast gəlinir. Yetkinlərin ən azı 50% -i həyatlarının  hər hansı bir vaxtında , xüsusən də səhər oyandıqdan sonra sosial olaraq qəbuledilməz ağız qoxusuna malikdir.

Araşdırmalar göstərir ki, kişilərdə qadınlardan 3 dəfə çox ağız qoxusu olur. Bundan əlavə, 20 yaşdan yuxarı şəxslərdə gənclərə nisbətən 3 dəfə tez-tez müşahidə olunur.

Ağız qoxusunun yayılmasının 50%-ə qədər olduğu bildirilsə də, çox az xəstə müalicə üçün diş həkiminə müraciət edir. Ağız qoxusu problemi olan insanların bu vəziyyətin tam fərqində olmamasına “qoxu paradoksu” deyilir. Bununla; Kişilərin təxminən 50%-i,

  qadınların isə 60%-nin kosmetik  müvəqqəti ağız təravətləndiricilərindən istifadə etdiyi bildirilir. 

Ağız qoxusu yaşla artırmı?

Orta yaş qrupundakı insanlar, xüsusilə səhərlər şiddətli ağız qoxusu yaşayırlar. Daha böyük yaş qruplarında istifadə edilən protezlər, tüpürcəyin axıcılığının itirilməsi və sistem xəstəlikləri səbəbiylə ağız qoxusu artır. 

Ağız qoxusunun səbəbləri nələrdir?

Ağız qoxusunun səbəbləri patoloji və ya fizioloji ola bilər və ya bəzi hallarda hər ikisi birlikdə baş verə bilər.

Patoloji halitozun 80-90%-i ağızdan, 10-20%-i isə ağızdan kənar mənbələrdən qaynaqlanır.

Diş əti və selikli qişa xəstəlikləri, göbələklər və infeksiyalar, dil və dil kök təbəqəsi (pas), refluks və postnazal axıntılar, pis vəziyyətdə implant və protezlər, diş çürüməsi, köhnə plomblar, tüpürcək və quru ağız, ağız xərçəngi, yarıq damaq,  iltihablı badamcıq   kimi xəstəliklər  səbəblərindən yaranır.

Ağız və diş sağlamlığım yaxşı olsa da, bu qoxu haradan gəlir?

Ağızı və ya xarici qaynağı ayırd etmənin ən asan yolu ağız və burun qoxularını müqayisə etməkdir, çünki ağızdan xaricdən  gələn ağız qoxusunun səbəbləri nəzərə alındıqda ağla gələn ilk orqan burundur. Burun nəfəsi üstünlük verilməli olan nəfəs növüdür. Ağız boşluğunun etiologiyasında mühüm yer tutan ağızdan nəfəs alma burun tıkanıklığı nəticəsində meydana gəlir.

 Əgər qoxu burundan gəlirsə və ya tibbi səbəblərə malikdirsə, əlavə müayinə  üçün həkimə müraciət edilməlidir. Biz bilirik ki, burun tutulmasının  ən çox görülən anatomik səbəblərindən biri də septum (burun çəpəri) deviasiyasıdır. Septum əyriliyi olan bir xəstədə digər əlaqəli burun patologiyaları daha davamlı və daha tez-tez olur. Əgər patologiyanı izah edən oral səbəb yoxdursa, ağız qoxusu olan bir xəstədə septal əyriliyin  ağızdan nəfəs almasına səbəb olaraq halitoza səbəb ola biləcəyini nəzərə almaq lazımdır.

Ağız qoxusunun fizioloji səbəbləri aclıq, menstruasiya, siqaret, ağız boşluğunun gigiyenası,  təmizlənməmiş qida qalıqları, yüksək protein tərkibli qidalar, soğan, sarımsaq, turp, qəhvə, spirt və bəzi ədviyyatlar kimi iyli qidalardır.                                                             

   Pis nəfəsimə diqqət etməliyəmmi?

Ağız qoxusuna ciddi yanaşmaq lazımdır, çünki o, yuxarı və aşağı tənəffüs yollarının pozğunluqları, mədə-bağırsaq sistemi (mədə-bağırsaq sistemi), yemək borusu, qaraciyər, autoimmun  sistem (immun) və qan xəstəlikləri, xroniki böyrək çatışmazlığı, leykemiya, QİÇS və metabolik xəstəliklər.Ağızdan deyilsə mütləq həkimə müraciət etməlisiniz.

Siqaret çəkdiyim üçün ağzımdan iyi gəlir?

Siqaret çəkmə, səbəb olduğu diş və diş əti xəstəlikləri səbəbiylə ağız qoxusunun birbaşa və ya dolayı səbəbidir. Siqaret tüstüsünün tərkibində UKB (uçucu kükürd birləşmələri) var. Həddindən artıq siqaret çəkmək tütün qoxusunu və qida qalıqlarını tutan  tüklü dil olmasına səbəb olur. Yalnız siqaretdən yaranan ağız qoxusu 24 saat davam edir. Dilin arxa hissəsinin UKB əmələ gəlməsindən məsul olan əsas mənbə olduğu bildirilmiş və dilin arxa hissəsindəki pasın təmizlənməsinin  isə UKB əmələ gəlməsini azaldığı aşkar edilmişdir. Ən uzun müddətli təsirin dil pasının təmizlənməsi ilə əldə edildiyi müşahidə edilmişdir. 

Ağzımdan pis qoxu gəlir, nə etməliyəm?

 
Halitozun müalicəsi; Ağız gigiyenasına diqqət yetirmək, dişləri və dili fırçalamaq, diş aralarını təmizləmək, diş əti iltihabının müalicəsi prinsiplərinə əsaslanır. Ağızdan ağız qoxusu olan xəstələr siqareti azaltmağa, zərərli qidalardan uzaq durmağa, müəyyən fasilələrlə yemək yeməyə və hər 6 aydan bir diş həkiminə getməyə təşviq edilməlidir. 

Niyə Dilimi Fırçalamalıyam?

Dişlərdən lövhə çıxarmaq üçün bir çox məhsul istifadə edilərkən, ağız qoxusuna səbəb olan milyonlarla bakteriyaya ev sahibliyi edən bir orqanın, yəni dilin təmizlənməsi diqqətdən kənarda qalmışdır.

Dilin arxası bakterial örtüklə örtülmüşdür. Yumşaq bir pəhriz udmaq və yemək, çoxumuzda olduğu kimi, bu örtüyü çıxara bilməz, nəticədə mikroorqanizmlərlə zəngin ağ-boz təbəqə orada toxunulmaz olaraq qalır.

Dildə bu təbəqənin korlanması zamanı əmələ gələn hidrogen sulfid və metil merkap birbaşa ağız qoxusuna aiddir. Ona görə də dilin fırçalanması ən az dişləri fırçalamaq qədər önəmli olmalıdır.

Plastik dil kazıyıcıları və kiçik fırçalar dilin səthini sürtmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bunlar xüsusilə ürəkbulanma refleksləri olan xəstələr üçün rahatlıq təmin edir. Dil mümkün qədər çölə çıxarılır, dil təmizləyicisi/kazıyıcı dilin mümkün qədər geriyə qoyulur və güc tətbiq edilərək yavaş-yavaş irəli çəkilir. Halitozlu xəstələr bu prosesi gündə bir neçə dəfə təkrarlamalıdırlar.

Uşağımın ağzından qoxu gəlir, nə etməliyəm?

Fərqli yaş qruplarının xüsusi ağız qoxusu var. Məsələn, 2-5 yaş arası uşaqlarda xüsusi ağız qoxusu müşahidə edilir ki, bu da tez-tez qida qalıqları və badamcıqların kriptlərində yerləşmiş bakteriyalara görə inkişaf edir.

Əvvəlcə mütləq pedodontoloqa (uşaq diş həkimi) müraciət etməlisiniz. Lazımi diaqnostika və müalicəyə baxmayaraq ağız qoxusu hələ də aradan qaldırıla bilmirsə, o zaman pediatrla görüş tələb olunmalıdır.